هشدار مدیران و کارشناسان به جولان بی‌آبی؛

پایتخت تا ده سال دیگر خالی از سکنه می‌شود!

سحربابایی؛ خبرنگار:

بی آبی در تهران سال‌هاست که جا خشک کرده، دلیل این مسئله کمبود بارش‌ها و به نوعی تغییر اقلیم است، اما نباید فراموش کرد که مصرف بالا در تهران نیز به این موضوع دامن زده است و آن‌طور که کارشناسان می‌گویند اگر روال مصرف به همین شکل پیش برود پایتخت دیگر جایی برای سکنه ندارد و روزهای خالی شدن تهران دور از ذهن نیست.

به گزارش مثلث انرژی، استان تهران تنها یک درصد مساحت کل کشور را دارد اما 18 درصد جمعیت در آن قرار گرفته همین مسئله موجب شده تا سالانه حدود یک میلیارد و 600 میلیون مترمکعب آب یعنی معادل یک چهارم آب شرب کشور در این استان استفاده شود.

در این بین حدود یک میلیارد و 100 میلیون مترمکعب و تقریبا برابر با 20 درصد آب کل کشور در شهر تهران مصرف می‌شود. نکته قابل توجه اینجا است که سدهای تهران گنجایش بیش از یک میلیارد مترمکعب را ندارند این یعنی حتی بارندگی بیش از حد نیز نمی‌تواند پاسخگو مصرف بالا باشد.

مصرف آب در تهران نزدیک به ۸۰۰ میلیون مترمکعب است که بنابراین در یک سال پر باران هم ما بیشتر از ۲۰۰ میلیون مترمکعب نمی‌توانیم ذخیره کنیم.

هر تهرانی به‌طور متوسط 220 لیتر در شبانه‌روز آب مصرف می‌کند؛ در حالی که متوسط کشوری این عدد ۲۰۰ لیتر بوده است، همچنین هم‌اکنون سرانه مصرف آب برای هر نفر در کشور حدود ۱۶۰۰ مترمکعب بوده است؛ در حالی که این عدد برای تهرانی‌ها تنها ۳۵۰ مترمکعب بوده و همین مسئله موجب شده است سرانه آب در تهران حدود یک‌پنجم متوسط کشور باشد.

طی دو سال گذشته تهران به عنوان پرمصرف‌ترین شهر کشور در حوزه آب شناخته شد با این تفاوت که دیگر خبری از ترسالی نبود و خشکسالی روی خود را به پایتخت نشان داده است.

در این میان ویروس کرونا نیز به جان منابع آبی تهران افتاد، آنطور که اعلام شده از اسفند سال ۱۳۹۸ به دلیل شیوع بیماری کرونا افزایش مصرف شهر تهران سیر صعودی بالایی پیدا کرد. از ابتدای سال ۱۳۹۸ تا کنون هیچ روزی میزان مصرف کمتر از سه میلیون نبوده و به طور کلی حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد مصرف آب شرب در تهران افزایش یافته است.

با این حال طی سال‌های اخیر فرهنگ‌سازی در حوزه مصرف صورت گرفته تا جایی که در شهر تهران حدود ۵۰ یا ۶۰ درصد مشترکان کمتر از نرمال و یا حدود نرمال مصرف آب دارند که عددی حدود ۱۴ تا ۱۵ مترمکعب می‌شود، حدود ۳۰ درصد مشترکان کمی بیش از الگو مصرف و ۲۰ درصد مشترکان جز مشترکان پرمصرف هستند و حدود پنج درصد نیز فوق العاده مصرف بالایی دارند.

عملکرد پرمصرف‌ها به نوعی ریشه بر تیشه منابع آبی زده و شرایط را تا جایی بحرانی کرده که پیش‌بینی‌های خوبی برای تهران به گوش نمی‌رسد.

در زمان حاضر حجم ذخایر آب در سدهای پنج‌گانه تهران 484 میلیون مترمکعب است که در مقایسه با 752 میلیون مترمکعب روز مشابه سال گذشته، کاهش 267 میلیون مترمکعبی را نشان می‌دهد، اعدادی که شاید در نگاه اول چندان جدی به‌نظر نیاید اما باید باور کرد که وضعیت منابع آبی تهران مرزهای بحران را هم رد کرده است.

وضعیت ورودی آب به سدهای تهران نیز از ابتدای فروردین ماه تا سی‌ام فروردین، 194 میلیون مترمکعب بود که این میزان در فروردین 1400، بالغ بر 302 میلیون مترمکعب بود که متأسفانه شاهد کاهش 36درصدی ورودی آب در سدهای پنج‌گانه تهران هستیم.

همچنین از ابتدای سال آبی جاری تاکنون ورودی آب به سدهای تهران 541 میلیون مترمکعب بود که این رقم در مدت مشابه سال قبل 755 میلیون مترمکعب بود که کاهش 28درصدی را نشان می‌دهد.

فروردین امسال به‌لحاظ آمار بارشی اصلاً ماه خوبی نبود، چرا که میزان بارش‌های تهران در این ماه فقط 10 میلی‌متر بود، درحالی که آمار متوسط بارش‌های فروردین ماه استان تهران 43.5 میلی‌متر است و کاهش 77درصدی بارش را در همین فروردین ماه نسبت به متوسط بلندمدت داریم.

علاوه‌بر این متوسط مخزن نرمالی که برای سدهای تهران معمولاً در انتهای فروردین ماه در شرایط نرمال‌ آب‌وهوایی شاهد بودیم، 838 میلیون مترمکعب است که اگر بخواهیم ذخیره 484 میلیون مترمکعبی فعلی را با این رقم مقایسه کنیم، کاهش 354 میلیون مترمکعبی را نسبت به ذخایر سدها در سالهای نرمال شاهد هستیم.

سناریوی بدبینانه برای تامین آب تهرانی‌ها

محمدرضا بختیاری؛ مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران در خصوص وضعیت منابع آبی تهران به خبرنگار نفت جنوب گفت: در شرایط کنونی پنج درصد تهرانی‌ها ۱۵ درصد از کل مصرف آب تهران را به خود اختصاص می‌دهند که مشترکان پرمصرف هستند و باید فکری به حال میزان مصرف این دسته از مشترکان شود.

وی درباره وضعیت تامین آب استان تهران در تابستان گفت: این مسئله وابسته به میزان بارش‌ها است اما با این حال سناریو بدبینانه‌ای تدوین شده است و امیدواریم که با مشکلات جدی مواجه نشویم. پیش‌بینی ما این است که تابستان مصرف آب به ۳.۹ میلیون مترمکعب برسد و ممکن است با چالش‌هایی برای تامین آب مواجه شویم.

وی با تاکید بر اینکه در سال‌های گذشته شاهد همراهی مشترکان بودیم اما واقعیت این است که تا نقطه استاندارد مدیریت مصرف فاصله داریم، اظهار کرد: تهران در سال گذشته با کاهش 45 درصدی منابع و 46 درصدی بارش‌ها و افزایش نسبی دما نسبت به سال گذشته روبرو بود اما با این حال تامین آب با مشکل مواجه نشد و توانستیم شرایط را مدیریت کنیم.

وی تصریح کرد: شرکت آب و فاضلاب استان تهران در چارچوب اجرای سیاست‌های مدیریت تقاضای آب در استان تهران، برنامه بهره‌وری آب تهران در سال 1401 را تدوین کرده این برنامه در چارچوب کاهش آب بدون درآمد و پایش مداوم تدوین شده است.

وی با اشاره به عدم رعایت مدیریت مصرف در تهران گفت: میزان مصرف آب در تهران بسیار بالاتر از استاندارد جهانی بوده که شاید یکی از دلایل آن قیمت پایینی است که مشترکان برای آب پرداخت می‌کنند.

وی با تاکید بر اینکه در صورت ادامه شرایط کنونی تامین منابع آب تا 10 سال آینده در تهران بسیار دشوار خواهد بود، اظهار کرد: باید برای این مسئله فکر شود و همه مشترکان خودشان را در حفظ این مایه حیات مسئول بدانند و تنها در این شرایط است که می‌توان موضوع آب را مدیریت کرد.

وی تاکید کرد: برنامه‌های متعددی برای گذر از تنش‌های آبی در تابستان لحاظ شده است اما مهم‌ترین برنامه فرهنگ‌سازی و توجه مشترکان به موضوع آب است، اگر این مایه حیات حفظ نشود آینده خوبی در انتظار تهران نیست.

وی با اشاره به کاهش بارندگی‌های نسبت به سال آبی گذشته و شرایط سخت تامین آب برای شهر تهران گفت: سد امیرکبیر در زمان حاضر 84 میلیون مترمکعب ذخیره آب دارد، در حالی که این حجم در زمان مشابه سال قبل، 161 میلیون مترمکعب بوده و سد لتیان 57 میلیون مترمکعب موجودی مخزن دارد در حالی که سال گذشته در انتهای فروردین ماه 51 میلیون مترمکعب بوده است.

وی ادامه داد: همچنین سد لار در زمان حاضر 51 میلیون مترمکعب موجودی آب دارد در حالی این رقم در روز مشابه سال گذشته 85 میلیون مترمکعب بوده، سد طالقان 221 میلیون مترمکعب موجودی فعلی دارد، درحالی که سال گذشته در زمان مشابه، 319 میلیون مترمکعب آب در این سد داشتیم و در خصوص سد ماملو نیز ذخیره فعلی 71 میلیون مترمکعب بوده و ذخیره آب در زمان مشابه سال قبل در این سد 135 میلیون مترمکعب بوده است.

وی با اشاره به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی و ذخیره آب در سدهای تهران و تأثیر کاهش نزولات جوی بر وضعیت آبگیری مخازن سدهای پنجگانه تهران گفت: همراهی و همکاری بیش از پیش شهروندان در صرفه‌جویی و مدیریت مصرف آب، مؤثرترین راهکار در تأمین مطمئن و پایدار آب شرب در ماههای آتی به‌خصوص در روزهای اوج مصرف در فصل تابستان خواهد بود.

وی با بیان این که علی‌رغم همه‌ محدودیت‌های موجود، مصرف آب در شهر تهران روند افزایشی داشته است، گفت: سرانه مصرف آب شرب در تهران باید ۱۳۰ لیتر به ازای هر نفر باشد، گفت: این رقم هم‌اکنون به ۲۲۰ لیتر در شبانه‌روز به ازای هر نفر رسیده که ۹۰ لیتر بیشتر از استاندارد است.

او با اشاره به روند افزایش مصرف آب در روزهای اخیر و وضعیت قرمز برخی مخازن ذخیره آب تهران گفت: فرارسیدن گرمای زودهنگام و روشن شدن کولر‌های آبی دلیل افزایش مصرف آب است، هر کولرآبی در شبانه روز اگر نشتی نداشته باشد ۳۰۰ تا ۳۷۰ لیتر آب مصرف می‌کند، با نصب سایه‌بان روی کولر‌ها تا ۱۰۰ لیتر در شبانه‌روز میزان مصرف این کولر‌ها کاهش می‌یابد.

آنچه پر واضح است، شرایط بی‌آبی استان تهران و وخیم‌تر شدن این اوضاع در سال‌های آینده است موضوعی که بیش از 10 سال است کارشناسان نسبت به آن هشدار می‌دهند اما آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته است.

ضرورت مدیریت مصرف و اصلاح اقتصاد آب

بی شک اگر روال به همین شکل ادامه یابد آینده نه چندان دور تهران بی آب خواهد بود، داریوش مختاری؛ کارشناس ارشد حوزه منابع آبی نیز در همین رابطه به نفت جنوب گفت: اگر ارزش واقعی آب شناخته نشود پایتخت آینده خوبی ندارد، شاید بهترین راهکار در این شرایط افزایش تعرفه آب است تا آیندگان از نعمت آب بی‌بهره نشوند.

وی با بیان اینکه طبق برآوردهای صورت گرفته تهران تا 10 سال آینده دیگر جایی برای زیستن نیست چراکه منابع آبی نخواهد داشت، اظهار کرد: راه چاره برای گذر از این شرایط مدیریت مصرف و قدر دانستن این مایه حیات است.

وی با بیان اینکه میزان مصرف آب در تهران فاجعه است و باید به این مسئله توجه شود، گفت: اگر به این مسئله توجه نشود با یک خشکسالی بزرگ مواجه خواهیم شد و دیگر نمی‌توانیم این موضوع را کنترل کنیم، دامنه خطر و نگرانی از سال ۱۳۹۳ که در خصوص میزان مصرف آب در تهران هشدار داده می‌شد بسیار بزرگ‌تر شده است و این مسئله خالی شدن سکنه از کلان شهر‌ها را به دنبال دارد، لذا می‌بایست از هم‌اکنون برای آن فکر چاره بود.

مختاری با اشاره به اهمیت موضوع مدیریت مصرف و اصلاح اقتصاد آب، گفت: اگر روش‌های کاهش مصرف آب از ۱۰ سال پیش به طور جدی‌تری پیگیری می‌شد اکنون وضعیت این چنین نبود و باید دانست که اگر اکنون نیز راه حل‌ها را بازبینی و اجرا کنیم می‌توانیم به آینده امیدوار باشیم.

وی با بیان اینکه همه مردم باید نسبت به این مایه حیات حساس باشند تا بتوان از گودال بی‌آبی نجات پیدا کرد، در غیر این صورت چالش‌های بزرگی برای کشور در بخش‌ها و حوزه‌های مختلف ایجاد می‌شود که حل آن در آینده پیچیده خواهد بود.

بی‌آبی بزرگترین چالش دنیا در زمان حاضر است، تغییر اقلیم شرایطی را در کل دنیا ایجاد کرده که سیاستمداران حل چالش‌های آن را در صدر برنامه‌های خود قرار داده‌اند موضوعی که در ایران نیز می‌بایست بیش از همیشه مورد توجه قرار بگیرد.

درواقع ذره‌بین حل بحران‌کم‌آبی باید روی تمام برنامه‌ها و سیاست‌های کشور چشم بدوزد تا راه‌کارهایی برای این مهم تدبیر شود تا شاید بیش از این در چاه بی‌آبی غرق نشویم.