دلارگریزی در معاملات نفتی
سمیه مهدوی؛ روزنامه‌نگار حوزه انرژی
بازار نفت همچنان دستخوش تغییر و تحولاتی است که با غیرقابل پیش‌بینی بودن خود بر تعداد و شدت و حدت پس‌لرزه‌های روی داده دراین بخش می‌افزاید؛ موضوعات و جریاناتی که از دو منظر بین‌المللی و سیاست‌های داخلی قابل بررسی هستند. آنچه که امروز بیش از سایر جریانات بر کندی و تندی نبض بازار تاثیر می‌گذارد موضع روسیه و آمریکا در دوئل تحریم‌ها است. نیازمندی اروپا به انرژی نفت و گاز روسیه و پشت چشم نازک کردن‌های روسیه برای متوسل شدن به اهرم فشار در نبرد با تحریم‌های آمریکا، کشورهای اروپایی را در تأمین انرژی خود در مضیقه قرار داده است تا با شش و بش کردن‌ها برای تأمین انرژی مورد نیاز خود چاره‌اندیشی کنند.
دراین راستا فریدون برکشلی؛ رئیس دفتر مطالعات انرژی وین در گفتگو با من درپی تصمیم اخیر اوپک و اوپک پلاسی‌ها که با تعبیر کاهش سمبولیک از آن یاد می کند از روند بازار جهانی می‌گوید و به بررسی استراتژی روسیه در جایگزینی روبل در پی دلارگریزی معاملات نفتی می‌پردازد؛ دراین گفتگو می‌خوانید:
بعنوان نخستین پرسش، فتح بابی داشته باشید به تصمیم اخیری که میان تولیدکنندگان نفت اخذ شد؛ پس از تصمیم سازمان اعضای اوپک و اعضای اوپک‌پلاس بعنوان متحدان خود برای کاهش روزانه ۱۰۰ هزار بشکه‌ای، فکر می‌کنید بازار جهانی دستخوش چه تحولاتی می‌شود؟
*تصمیم اوپک پلاس در مورد کاهش ۱۰۰ هزار بشکه در روز از سقف تولید جمعی ۲۳ کشور متحد به تصمیمات سازمان اوپک و تولید کنندگان غیر اوپک، پیام مهمی برای بازار جهانی نفت دارد. این کاهش به لحاظ فیزیکی اهمیت نداشت، زیرا که در واقعیت اوپک پلاس از ابتدای سه ماهه دوم سال جاری تا کنون حدود ۲/۳ میلیون بشکه در روز، کمتر از سقف موظف خود تولید می‌کند. اما همین کاهش سمبولیک پیام مهمی را به بازار جهانی نفت انعکاس داد که اوپک برای ثبات بازار آماده و هوشیار است و عندالزوم تصمیمات سنگین و سختی را خواهد گرفت.
درحال حاضر میزان تولید و مصرف جهانی نفت به چند بشکه در روز می‌رسد؟
* تقاضای کنونی نفت یعنی برای سه ماهه سوم سال جاری به ۹۹/۴میلیون بشکه در روز می‌رسد. البته با احتساب معیانات گازی اوپک پلاس. این میزان از تقاضا درحد تقاضای دسامبر ۲۰۱۹ می‌باشد که اولین علایم کرونا در حال تبدیل شدن به همه گیری بود. البته در تخمین میزان تقاضا، مابین گزارشات دبیرخانه اوپک و دبیرخانه آژانس بین‌المللی انرژی اختلاف وجود دارد. تخمین اوپک، ارقام پایین تری از رشد تقاضای جهانی نفت دارد.
اخیراَ وزیر انرژی روسیه در واکنش به تصویب طرح گروه هفت به‌منظور اعمال سقف قیمتی برای نفت خام روسیه گفته است مسکو نفت بیشتری به مقاصد آسیایی صادر خواهد کرد، این موضوع در جایگاه ایران در بازار چه تاثیری می‌گذارد، آن هم باتوجه به خیزی که کشور برای افزایش در عرضه برداشته است؟
* بله، آمریکا مدتی است که طرح تعیین سقف قیمت برای نفت خام روسیه را تحت بررسی دارد. در هفته آخر اوت هم گروه موسوم به ۷ بر آن صحه گذاشت. البته تحقق این سیاست، دشوار است. شرکت‌های حمل و نقل دریایی و شرکت‌های بیمه طرف‌های اصلی اعمال چنین سیاستی خواهند بود.
موضع خریداران به این سیاست چگونه ارزیابی می‌کنید؟
*این سیاستِ، با اقبال خریداران آسیایی مواجه نشد. خریداران اروپایی و آمریکای شمالی می‌توانند همکاری داشته باشند. البته این درست است که بازارهای آسیایی که مقصد صادرات ماهم هستند، تحت فشار قرار خواهند گرفت. جزئیات و مکانیسم عملیاتی تعیین سقف قیمت برای نفت روسیه مشخص نیست. خریداران آسیایی نفت روسیه را در پالایشگاه‌های خود پالایش می‌کنند و فرآورده‌های نفتی به مقاصد مختلف، از جمله اروپا و آمریکا صادر می شود. باید دید که گروه ۷ تا چه اندازه نسبت به اعمال این سیاست اصرار دارد و اقدام به اعمال تحریم‌های ثانویه خواهد کرد یا خیر. در هرصورت در شرایط رفع مشکلات صادرات نفت ایران، امکان بازاریابی ایران برای مقاصد مختلف منجمله اروپا فراهم است.
باتوجه به اینکه روسیه در معاملات تجاری خود در حوزه انرژی مبنای تجارت خود را روبل قرار داده و طرف حساب خود را ملزم به پرداخت براساس روبل کرده است، این سیاست تجاری را چگونه ارزیابی می‌کنید.
* معاملات نفتی در سال‌های اخیر تمایل روزافزونی نسبت به دلار گریزی داشته‌اند. بخشی از این تمایل منبعث از شرایط سیاسی و بخشی مربوط به شرایط بازار ارز و ارزش جهانی دلار دارد. پس از بحران اوکراین و متعاقباَ بلوکه شدن ذخایر ارزی دلاری روسیه توسط آمریکا، تمایل کشورها نسبت به تنوع بخشی در سبد ذخایر ارزی خود، شدت پیدا کرده است. در ارتباط با درخواست روسیه برای انجام معاملات نفتی با روبل، گفته شده که این قاعده مربوط به کشورهای غیر دوست است، اما الان عربستان هم نفت روسیه را به روبل خریداری می‌کند و برآوردهای نفتی آن را به دلار و یورو به فروش می‌رساند. با توجه به این که روسیه برای اعمال اهداف بازاریابی تهاجمی خود، تخفیف‌های بیشتری را در نظر می‌گیرد، برخی از اعضای اوپک خاورمیانه مانند امارات متحده عربی و عمان هم وارد معاملات و خرید و فروش نفت روسیه شده‌اند.
به نظر می‌رسد که روسیه در اجرای این استراتژی موفق بوده، مانند قراردادی که بتازگی گاز پروم با چین منعقد کرده است.
*البته ارتباطات گاز پروم و روسیه به سال ۲۰۱۷ برمی‌گردد و سال به سال روزآمد می‌شود؛ مبنای آن قرارداد هم روبل-یوان می‌باشد.
در پایان باتوجه به نقطه مشترک بین ایران و روسیه در اعمال تحریم ها و لزوم ادامه حیات اقتصادی و روند توسعه پروژه های صنعتی بویژه در حوزه انرژی که در گذشته مشکلی چون چالش در مبادلات مالی و محدودیت در عرصه معاملات را برای کشور رقم زده بود، درخصوص امکان اقتباس این مدل تجاری در بازار ایران اشاره‌ای داشته باشید.
*در مورد اعمال این چارچوب برای جمهوری اسلامی ایران، به اعتقاد بنده، درحال حاضر بیشتر بازارهای مالی با نوعی روحیه دلار گریزی مواجه‌اند. به عبارتی در مورد اینکه بنا به دلایل عدیده، دلار به تدریج موضوعیت خود را به عنوان ارز مرجع نفتی از دست می‌دهد، اتفاق نظر وجود دارد. اما موضوع اصلی اینجاست که در مورد یک ارز جایگزین هم اتفاق نظر وجود ندارد. شاید یک سبد ارزی متشکل از ارزهای کشورهای بریکس قابل بررسی باشد. فکر می‌کنم که نمی‌توان شتاب‌زده نسبت به تعیین ارز جایگزین تصمیم گرفت. لازم است که به تدریج و سنجیده مکانیسم‌های جایگزین را بررسی کرد.
