آلترناتیوی به نام پالایشگاه مجازی
سمیه مهدوی؛ روزنامه‌نگار حوزه انرژی
معمای سربه مهری که تاکنون گمانه‌زنی‌های متعددی برای حل کردن آن مطرح شده است همچنان در سودای متهم کردن یک بخش است؛ اما این نگاه تک بٌعدی چه میزان توانسته است مسائل موجود را به صورتی واقعی و البته کاربردی تحلیل و آنالیز کند؟!
آلودگی هوا هرساله با مطرح شدن خود از سوی منتقدین انگشت اتهام را به سمت سوخت تولیدی پالایشگاه‌ها نشانه می‌گیرد موضوعی که تاریخ انقضاء نداشته و با تکرار مکررات خود ابعاد جدیدتری از ماجرا را علنی می‌کند.
در بحبوحه تفهیم اتهامات آلودگی هوا از دیرباز تاکنون، وزارت نفت دست به نقدترین متهم ردیف اول این پرونده بوده است، اما بشنوید از قانون هوای پاک که می گوید 23 دستگاه مستقیم و 19 دستگاه غیرمستقیم در مدیریت و کاهش آلودگی کلانشهرها نقش دارند. در موضوع آلودگی هوا همیشه فقط به یک روی سکه توجه شده و روی دیگر سکه درحاشیه باقی مانده است؛ پروسه‌ای که فقط منجر به مغفول ماندن راه حل ریشه‌ای در کنترل آلودگی هوا شده است.
درخصوص موضوع پرهزینه آلودگی هوا باید یادآور شد که وزارت صمت و نیرو به عنوان متولیان کلیدی در جریان افزایش مصرف سوخت و افزایش آلایندگی‌ها هریک به سهم خود به تعبیری از تیررس نقادی‌ها به دور بوده‌اند.
از سوی دیگر باید گفت ناوگان فرسوده خودروهای عمومی بیانگر مصرف بیشتر سوخت و افزایش آلایندگی درهوا هستند؛ آمار گویای همه چیز است:
براساس ارقام مطرح شده که سال گذشته رسانه‌ای شد بیش از 71 درصد از خودروهای ناوگان حمل و نقل همگانی فرسوده است این ناوگان شامل 233 هزار خودرو اعم از تاکسی، ون اتوبوس، مینی‌بوس، وانت، کامیون و کامیونت بوده است. این نکته را در نظر بگیرید که حتی روزهایی که محدودیت‌هایی برای تردد در شرایط قرمز آلایندگی هوا درنظر گرفته می‌شود تا از تردد خودروهای شخصی و تک‌سرنشین خودداری شود باز هم شهروندان مجبور هستند با وسایل نقلیه اعم از تاکسی و اتوبوس‌هایی که خود باتوجه به سن فرسودگی‌شان، عامل افزایش آلایندگی هستند تردد کنند؛ این یعنی یک چرخه نامتناهی در کنترل آلودگی هوا! آن هم با شلوغی‌ها و ترافیک بیش از حد جمعیت در واگن قطارهای مترو.
از 17 میلیون وسیله نقلیهای که بنابه اعلام جانشین رئیس پلیس راهور در جرگه معدومین قرار گرفته، سال گذشته فقط 29 هزار دستگاه از آن اسقاط شد. این درحالی است که در همان سال، تولید خودرو به یک میلیون و 300 هزار خودرو رسیده بود. عدم توازن کفه تولید خودروهای جدید و اسقاط خودروهای فرسوده ضمن افزایش آلایندگی‌ها منجر به افزایش مصرف سوخت نیز خواهد شد. این امر یعنی عقبگرد در بهینه‌سازی مصرف انرژی و تشدید در عدم تراز شدن عقربه تولید و مصرف سوخت خودروها.
آمار موتورسیکلت‌ها نیز جای تأمل دارد وجود 12 میلیون موتورسیلکلت که بیش از 90 درصد آن فرسوده هستند! این درحالی است که بنا به اذعان مسئولان ذی‌ربط آلایندگیِ موتورسیکلت‌ها چندین برابر بیشتر از خودروهاست؛ به روایتی 6 برابر، به روایتی دیگر 9برابر و... . اینکه فرآیند اسقاط وسایل نقلیه دچار چه چالش‌ها و مشکلاتی است باید در بخشی جداگانه مورد بررسی قرار بگیرد اما باید اذعان کرد که صنعت خودروسازی نیز که تولیداتش هر روز گران‌تر از روز قبل می‌شود نه مشتریان را راضی نگه می‌دارد و نه استانداردهای جهانی در مصرف سوخت را لحاظ می‌کند، چرا که موضوع مصرف بالای سوخت در طراحی این خودروها لحاظ نمی‌شود تا مصرف را نزدیک به حداقلِ این استاندارد برساند. حال جای خالی خودروهای هیبریدی را نیز به این سیاهه اضافه کنید.
از سوی دیگر باید گفت نیروگاه‌ها به نوعی سعی در اعلام برائت نقش خود در روند آلایندگی‌ها دارند، گفته می‌شود در کل کشور 132 نیروگاه وجود دارد که کمتر از 10 درصدشان مازوت مصرف می‌کنند و در کلانشهری مانند تهران بنا به اذعان مسئولان چه در حوزه نفت و چه در بخش نیرو طی 7-8 سال گذشته از این سوخت استفاده نشده است. اما بحث برسر صرفاً سوزاندن مازوت آن هم به صورت مقطعی نیست، شکی نیست که باید از سوختی چون مازوت گوگردزدایی شود؛ این فرآیند هم می‌تواند طی تولید در پالایشگاه‌ها و هم زمان مصرف در نیروگاه‌ها صورت بگیرد. این درحالی است که اواخر سال گذشته بی‌کیفیتی خودروهای داخلی گلایه و انتقاد رهبر معظم انقلاب را از این صنعت درپی داشت.
باید گفت باتوجه به راندمان پایین نیروگاه‌های کشور که در محور 30-40 درصد می‌گردد حتی اگر سوختی با استانداردهای روز جهانی را مصرف کنند ازآنجایی که سوخت فسیلی است و احتراق آن آلاینده‌‌زا، سرانجام در فلرهایی که مجهز به اسکرابر نیستند ذرات آلاینده را تولید خواهند کرد. حال در کنار این امر فرسودگی نیروگاه‌ها را نیز لحاظ کنید آش شورتر از قبل می‌شود. راندمان این نیروگاه‌های فرسوده رقمی بالغ بر 17-18 درصد برآورد می‌شود. همان روند عدم توازن بین نسل جدید و قدیم در واحدهای نیروگاهی نیز صدق می‌کند. در کنار این امر بی‌اعتنایی به بخش نیروگاه‌های تجدیدپذیر را فراموش نکنید که در سال‌های گذشته فقط یک درصد از آن 5 درصدی که در برنامه ششم توسعه لحاظ شده بود، محقق شد.
نباید از نظر دور داشت که تمام پِرتی‌های سوخت که چه در حوزه خودرو و چه در حوزه نیروگاه‌ها حادث می‌شود معادل چندین میلیون تولید ظرفیت پالایشگاه‌های مجازی با ظرفیت چندصد هزاربشکه‌ای است؛ آلترناتیوی که با بهینه‌سازی در مصرف می‌تواند به سیوینگ آن کمک کرده، ترمز واردات را بکشد و در نهایت تراز تولید و مصرف سوخت را مثبت کند.
